توضیحات Portfolio
- 3
- 15 دی 1401
- تازه‌ها
معرفی گزارش
محرومیت از یادگیری در کنار محرومیت از تحصیل یکی از ابعاد مهم در بررسی میزان فقر آموزشی است. اگرچه بررسی کمیت حضور/ عدم حضور دانش‌آموزان در مدرسه نسبتا سهل به نظر می‌رسد اما بررسی کیفیت این حضور و میزان یادگیری در زمان حضور دانش‌آموزان در مدارس از پیچیدگی‌های بیشتری برخوردار است.یکی از شیوه‌هایی که در دهه‌های اخیر در جهان برای بررسی میزان یادگیری و دست‌یابی به اهداف آموزشی استفاده می‌شود، آزمون پرلز است که در میان دانش‌آموزان سال چهارم ابتدایی برگزار می‌شود. پایه چهارم زمانی مهم در رشد دانش‌آموزان است؛ زمانی که دانش‌آموزان چگونه خواندن و مطالعه کردن را یاد گرفته‌اند و و از خواندن برای یاد گرفتن استفاده می‌کنند.
آزمون پیشرفت سواد خواندن (PIRLS) یکی از مطالعات اصلی انجمن بین‌المللی ارزیابی پیشرفت تحصیلی (IEA) است که به‌عنوان استانداردی جهانی برای ارزیابی روند پیشرفت خواندن در کلاس چهارم شناخته شده است. نخستین مطالعه بین‌المللی پیشرفت سواد خواندن (پرلز) در سال ۲۰۰۱ انجام شد و پس از آن هر پنج سال یک بار با هدف سنجش پیشرفت سواد خواندن دانش‌آموزان پایه چهارم برگزار می‌شود.
ایران یکی از کشورهای مشارکت‌کننده در چند دوره پیشین این آزمون بوده است. آخرین دور این آزمون در سال ۲۰۲۱ برگزار شده است و پژوهشگران و سیاست‌گذاران بسیاری در انتظار انتشار نتایج این آزمون و رصد اثر تحولات این دوره، به‌ویژه اثرات کرونا بر کیفیت یادگیری و سواد خواندن دانش‌آموزان‌اند. اما میزان سواد خواندن دانش‌آموزان کشور بر اساس این آزمون پیش از این در چه وضعیتی بوده است؟
گزارش مهم‌ترین یافته‌های مطالعه پیشرفت سواد خواندن پرلز در سال ۲۰۱۶ توسط مسعود کبیری، عبدالعظیم کریمی و شهرناز بخشعلی‌زاده در پژوهشگاه مطالعات آموزش‌وپرورش، مرکز ملی تیمز و پرلز تهیه و تدوین شده است. این گزارش وضعیت نتایج آزمون در کشورهای شرکت‌کننده را با تمرکز بر وضعیت ایران و مقایسه آن با دیگر کشورها مورد توجه قرار داده است.
این گزارش در شش فصل تنظیم شده است که در فصل اول نتایج مربوط به عملکرد کشورها در زمینه آموزش خواندن و پیشرفت تحصیلی خواندن ارائه شده و فصول دوم تا ششم به متغیرهای پیشینه‌ای و بافتی موثر بر آموزش پرداخته است.
نتایج این گزارش نشان می‌دهد که حتی پیش از کرونا هم سواد خواندن دانش‌آموزان ایرانی پایه چهارم از کیفیت مناسبی برخوردار نبوده است. با وجود آن‌که نتایج این مطالعه در سال ۲۰۱۱ نشان می‌داد وضعیت سواد خواندن در بین دانش‌آموزان ایرانی نسبت به سال 2006 بهبود یافته است اما در سال ۲۰۱۶ با کاهش مجدد، میانگین عملکرد به حدود سال ۲۰۰۶ برگشت و ایران در میان کشورهای شرکت‌کننده بیشترین میزان کاهش عملکرد طی این دوره را ثبت کرد، علاوه بر این، نتایج آزمون سال 2016 حاکی از وضعیت نامطلوب میزان سواد خواندن در ایران حتی در مقایسه با کشورهای در حال توسعه و کشورهای خاورمیانه بوده به‌طوری که ایران رتبه ۴۵ از میان ۵۰ کشور شرکت‌کننده در آزمون را به دست آورده است.
برای درک بهتر نتایج آزمون پرلز مقایسه برخی اعداد کمک‌کننده است. دامنه عملکرد معمول در این مقیاس بین ۳۰۰ تا ۷۰۰ تعریف شده و نقطه میانی نمره 500 است. بر اساس نتایج سال 2016 کمتر از یک‌سوم کشورهای شرکت‌کننده آزمون، میانگین عملکردشان کمتر از این رقم میانی (500) بوده است که ایران نیز متأسفانه یکی از این کشورهاست. نمره عملکرد دانش‌آموزان ایران در این سال (با کاهش ۲۹ نمره‌ای نسبت به سال ۲۰۱۱) به طور میانگین ۴۲۸ بوده است. مقایسه عملکرد دختران نسبت به پسران هم نشان می‌دهد بر خلاف برتری دختران نسبت به پسران در اغلب کشورها، در ایران دختران فاصله زیادی (۴۶ نمره) از عملکرد پسران دارند.
اگر از نمرهپنج درصد از دانش‌آموزانی که از ایران در این آزمون شرکت‌کرده‌اند و بهترین عملکرد را داشته‌اند میانگین بگیریم این میانگین برابر 580 است این در حالی است که میانگین کل دانش‌آموزان در روسیه برابر 580 بوده است. همچنین تنها یک درصد از دانش‌آموزان ایرانی به بالاترین سطح مورد انتظار خواندن (نقطه معیار پیشرفته) دست یافته‌اند و میزان دست‌یابی به نقطه معیار پایین آزمون (پایین‌ترین سطح انتظارات خواندن) ۲ دانش‌آموز از هر ۳ دانش‌آموز بوده است. به عبارت دیگر از هر سه دانش‌آموز یک دانش‌آموز نتوانسته به پایین‌ترین سطح انتظار خواندن دست پیدا کند.
بر اساس نتایج این مطالعه در ایران ۳۵ درصد دانش‌آموزان در پایان مقطع ابتدایی توانایی کافی برای روخوانی نداشته‌اند.
یکی از تفاوت‌های اصلی گزارش ۲۰۱۶ مطالعه پرلز نسبت به پیش از آن بررسی متغیرهای موثر بر نتایج آزمون بوده است که در شناخت شرایط و تبیین دلایل عملکرد تحصیلی کشورها بسیار سودمند است. این متغیرها عبارت‌اند از:
آماده‌سازی دانش‌آموزان: پیش‌آمادگی دانش‌آموزان قبل از ورود به مدرسه، نگرش دانش‌آموزان نسبت‌به یادگیری و آمادگی دانش‌آموزان در خواندن؛
تدریس در کلاس درس: ویژگی‌های معلمان، شرایط کلاس درس و فعالیت‌های معلم؛
شرایط مدارس: شرایط و امکانات مدرسه، جو تحصیلی مدرسه و جو عاطفی مدرسه؛
تدارک فرصت‌های یادگیری: برنامه درسی و وضعیت مدیران؛ و
پشتیبانی از یادگیری خواندن در خانه: منابع خانه برای یادگیری، میزان صحبت کردن دانش‌آموزان با زبان‌آموزی در خانه و دوست داشتن خواندن توسط والدین).
در متغیرآماده‌سازی دانش‌آموزان بر اساس برآیند کلی نتایج این مطالعه، آمادگی دانش‌آموزان ایرانی برای یادگیری خواندن بالاتر از متوسط بین‌المللی بوده است و نگرش به یادگیری (دوست داشتن خواندن و اطمینان از توانایی‌های خود در خواندن) در سطح بالایی ارزیابی شده است. اما در خصوص وضعیت پیش‌آمادگی، دانش‌آموزان ایرانی نسبت به سایر کشورها از آموزش پیش‌دبستانی کم‌تری برخوردار بوده‌اند و توانایی اولیه کم‌تری هنگام شروع دبستان داشته‌اند.
در متغیر تدریس در کلاس درس نتایج نشان می‌دهند که در خصوص ویژگی‌ها و شرایط، معلمان ایران در مقایسه با دیگر کشورها مدرک تحصیلی پایین‌تر داشته‌اند اما میزان رضایت شغلی آن‌ها یکی از بالاترین اندازه‌ها نسبت‌به کشورهای شرکت‌کننده است. در خصوص شرایط کلاس درس، شرایط چندان مطلوبی برای آموزش باکیفیت وجود ندارد. تنها ۶۰ درصد از کلاس‌های ایران دسترسی به کتابخانه دارند که آن‌ها هم از نظر اندازه کوچک‌اند. در زمینه فعالیت‌های معلم، بیشترین فعالیت حول فعالیت‌های مرتبط با بازیابی اطلاعاتِ مستقیما بیان شده در متن بوده و بیشتر داستان‌های کوتاه را در اشکال متون ادبی و کتاب‌های با موضوعات غیر داستانی را در اشکال متون اطلاعاتی به دانش‌آموزان ارائه داده‌اند و کمتر از مواردی مثل نمایشنامه استفاده می‌کنند.
در متغیر شرایط مدارس، نتایج نشان می‌دهند که مدارس از نظر امکانات به طور مناسب مجهز نشده‌اند و ایران از کشورهایی است که امکانات عمومی مخصوص خواندن در آن‌ها ضعیف ارزیابی شده است. از هر چهار دانش‌آموز پایه چهارم سه دانش‌آموز به کتابخانه مدرسه دسترسی دارند که آن‌ها هم از نظر اندازه کوچک یا متوسط‌اند. وضعیت دسترسی به رایانه بدتر است و مدارس بیش از نیمی از دانش‌آموزان فاقد رایانه برای آموزش بوده است. از نظر جو تحصیلی وضعیت مدارس ایران نسبت‌به سایر کشورها بهتر است و از نظر عاطفی نیز وضعیت مدارس به طور کلی مناسب است.
در متغیر تدارک فرصت‌های یادگیری، بررسی برنامه درسی نشان می‌دهد که به‌طور کلی یکی از کم‌ترین ساعات سالیانه آموزش خواندن در مدارس ایران وجود دارد. همچنین در برنامه درسی ایران نسبت به سایر کشورها برخی مهارت‌ها دیرتر آموزش داده می‌شود. برای مثال مهارت‌های خواندن یک متن پیوسته، تشخیص مفهوم اصلی متن، توضیح یا ارائه دلیل برای برداشت از متن، مقایسه متون مختلف و تعمیم و نتیجه‌گیری براساس متن به طورمتوسط یک پایه و مهارت‌های مقایسه متن با تجارب شخصی و پیش‌بینی اتفاقات بعدی به طور متوسط دو پایه دیرتر آموزش داده می‌شود. در خصوص وضعیت مدیران مدارس، سابقه مدیریت در ایران (میانگین ۱۲ سال) بیشتر از میانگین سایر کشورها و مدرک تحصیلی آن‌ها کمتر است و اغلب در سطح کارشناس‌اند و کمتر دارای مدارک ارشد و دکتر هستند. همچنین در اغلب کشورها ملاک‌های داشتن تجربه تدریس و گذراندن دوره‌های ویژه مدیریتی برای واگذاری مسئولیت مدیریت مدارس لازم است اما در ایران چنین الزامی وجود ندارد.
در متغیر پشتیبانی از یادگیری خواندن در خانه نتایج آزمون پرلز ۲۰۱۶ نشان می‌دهد که شرایط یادگیری در منزل برای دانش‌آموزان ایران چندان مهیا نیست و ایران از کشورهای انتهای فهرست منابع یادگیری در منزل قرار داد که این منابع شامل وضعیت تحصیلات و شغل والدین و وجود کتاب و وسایل الکترونیکی در منزل است.
گزارش «یافته‌های مطالعه پرلز ۲۰۱۶؛ آموزش و یادگیری خواندن در سطح ملی و بین‌المللی» با یافته‌های تفصیلی بیشتر و جداول و جزئیات مفصل‌تر در سال ۱۳۹۶ توسط انتشارات مدرسه منتشر شده و در اختیار عموم قرار گرفته است.
در متغیرآماده‌سازی دانش‌آموزان بر اساس برآیند کلی نتایج این مطالعه، آمادگی دانش‌آموزان ایرانی برای یادگیری خواندن بالاتر از متوسط بین‌المللی بوده است و نگرش به یادگیری (دوست داشتن خواندن و اطمینان از توانایی‌های خود در خواندن) در سطح بالایی ارزیابی شده است. اما در خصوص وضعیت پیش‌آمادگی، دانش‌آموزان ایرانی نسبت به سایر کشورها از آموزش پیش‌دبستانی کم‌تری برخوردار بوده‌اند و توانایی اولیه کم‌تری هنگام شروع دبستان داشته‌اند.
گردآوری: نسرین قوامیپژوهشگر اجتماعی و عضو شورای سیاستگذاری دبیرخانه
